Współczesne zarządzanie zespołami i budowanie relacji międzyludzkich coraz częściej opiera się na uznaniu znaczenia empatii, personalizację podejścia oraz docenianie w pracy. „Kultura relacji” – jako koncepcja i cel – wymaga, aby zarówno liderzy, jak i współpracownicy potrafili zauważać i odpowiednio wyrażać uznanie wobec innych. Ale czy wiemy, jak robić to skutecznie i adekwatnie do indywidualnych potrzeb drugiej osoby?

Gary Chapman i Paul White, w swojej książce *”The 5 Languages of Appreciation in the Workplace”*, przedstawili teorię pięciu języków doceniania. Oparta na fundamentach teorii pięciu języków miłości Chapmana, ta koncepcja proponuje, aby podejście do wyrażania uznania było dostosowane do indywidualnych preferencji. Każdy z nas może preferować inny sposób otrzymywania pochwał i uznania, zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym. Docenianie w pracy jest osobistym procesem, a personalizacja to jeden z czterech atrybutów doceniania. Powinniśmy o nie zadbać, jeśli zależy nam na tym, by to odbiorca poczuł się dobrze. Oczywiście dobór właściwego języka to tylko jeden z aspektów personalizacji doceniania, ale przyjrzyjmy się mu szczegółowo. 

Pięć języków doceniania w pracy: 

• afirmujące słowa
• akty pomocy
• wartościowo spędzony czas
• emocjonalne prezenty 
• dotyk  

1. Pozytywny feedback jako język doceniania w pracy

Dla niektórych słowa mają ogromną moc. Docenienie wyrażone wprost, na przykład w formie pochwały, wyrażenia uznania za konkretne osiągnięcia lub podziwu za wysiłek, może być kluczowe dla poczucia wartości danej osoby. W słowach warto przekazywać uznanie także za manifestowane wartości i aspiracje. Natomiast pracowników młodych wiekiem lub stażem także za podstawowe osiągnięcia. 

Przykłady w praktyce:

– Bezpośrednie powiedzenie: „Doskonała praca nad tym projektem! Twoja precyzja była niezastąpiona.”

– Napisanie osobistego e-maila lub wiadomości z podziękowaniem.

Pułapki i błędy:

– Używanie zbyt ogólnych zwrotów, takich jak „Dobra robota”, bez wskazania konkretów.

– Nadmiar uznania, który może brzmieć nieautentycznie lub banalnie (ale to teat na inny, obszerny tekst).

Psychologiczne uzasadnienie: Badania pokazują, że pozytywne wzmocnienia słowne mogą znacząco wpływać na motywację i zaangażowanie pracownika. Docenianie w pracy wyrażane w sposób personalizowany pomaga budować zaufanie i umacnia relacje. Jest to język szczególnie ważny dla wszystkich, dla których relacje są ważne i najważniejsze, .in. dla partnerskiego stylu myślenia i działania (wg metodologii FRIS).

2. Czas spędzony razem jako język doceniania w pracy

Niektórzy ludzie czują się docenieni, gdy otrzymują od innych ich pełną uwagę. Czas spędzony razem, choćby na krótkiej rozmowie, jest dla nich znaczący. Ważne, by ta uważność była wysoka, bez rozpraszacza w formie telefonu czy zerkania w latopa. 

Przykłady w praktyce:

– Zorganizowanie wspólnej kawy, podczas której słuchasz pomysłów pracownika.

– Regularne indywidualne spotkania jeden na jeden.

Pułapki i błędy:

– Pozorny czas razem, np. spotkanie, podczas którego lider jedynie zerka na telefon lub laptop.

– Ignorowanie wypowiedzi osoby podczas rozmowy

– Spędzanie tego czasu na siłę (przykład z domu: “przecież się z tobą bawię!” podczas gdy wyrzuty sumienia, że właśnie nie pracujemy, biją od nas na odległość) .

Psychologiczne uzasadnienie: Z perspektywy psychologii poznawczej i teorii przywiązania, uwaga i czas spędzony razem budują poczucie ważności i przynależności. Dla wielu osób to kluczowy aspekt dobrych relacji. Potrzeba relacyjności, co warto odnotować, to jedna z trzech podstawowych potrzeb człowieka – każdego. Docenianie w pracy dla wielu będzie nieskuteczne, jesli nie poświęcisz im czasu.

3. Drobne przysługi jako język doceniania w pracy

Niektórzy doceniają, gdy ktoś okazuje wsparcie poprzez konkretne działania. Pomoc w codziennych zadaniach może być dla nich najważniejsza. Adam Grant w swojej teorii budowania wzajemności w pracy, nazwał ludzi świadczących takie drobne gest “dawcami”. To jednocześnie ludzie, którzy w dłuższej perspektywie, częściej osiągają sukcesy zawodowe. Powód jest prosty: takim osobom życzliwie kibicujemy, a gdy osiągają sukces, szczerze się cieszymy. Poza tym, takie gesty są często interpretowane jako docenianie w pracy przez współpracowników.

Przykłady w praktyce:

– Pomoc w realizacji trudnego zadania, np. przejęcie części obowiązków.

– Zaoferowanie wsparcia przy problemach technicznych.

Pułapki i błędy:

– Przejmowanie zadań w sposób, który sugeruje brak zaufania do kompetencji osoby.

– Pomaganie na swoich zasadach zamiast na zasadach osoby korzystającej z pomocy.

– Niezwracanie uwagi na to, czy dana pomoc jest rzeczywiście potrzebna.

Psychologiczne uzasadnienie: Zgodnie z teorią wzmocnień pozytywnych, konkretne działania wspierające wzmacniają poczucie współpracy i zaufania, budując relacje na poziomie praktycznym.

 4. Prezenty jako język doceniania w pracy

Dla niektórych symbole materialne mają duże znaczenie. Nie chodzi tu o wartość materialną, ale o gest i myśl, która stoi za darem. Będziecie potrafili je sprawić, jesli włączycie ciekawość, co dla drugiej osoby jest ważne w tym momencie, czy się interesuje, jakie a marzenia (te małe oczywiście) 

Przykłady w praktyce:

– Podarowanie drobnego prezentu, np. ulubionej kawy lub książki.

– Wyróżnienie nagrodą rzeczową za osiągnięcia.

Pułapki i błędy:

– Dary, które mogą być postrzegane jako niespersonalizowane lub nieodpowiednie.

– Faworyzowanie jednych pracowników poprzez prezenty, co może rodzić napięcia w zespole – to ryzyko trzeba zaadresować, a w szczególności zadbać o to, by wartość emocjonalna prezentu stała na pierwszym planie.

Psychologiczne uzasadnienie: Prezenty mogą wzmacniać pozytywne emocje, pod warunkiem że są dobrze dobrane. Mają one także symboliczne znaczenie i wskazują na zaangażowanie i uwagę wobec danej osoby. Tę trafność odczytujemy jako formę empatii i życzliwości. 

5. Dotyk fizyczny to też sposób na docenianie w pracy

Choć w miejscu pracy dotyk jest tematem kontrowersyjnym, dla niektórych delikatne gesty, jak uścisk dłoni czy poklepanie po ramieniu, są wyrazem docenienia i wsparcia.

Przykłady w praktyce:

– Uścisk dłoni przy gratulacjach.

– Poklepanie po ramieniu w wyrazie uznania.

Pułapki i błędy:

– Brak zrozumienia granic osobistych i kulturowych.

– Nieadekwatny dotyk, który może być odebrany jako nieprofesjonalny.

Psychologiczne uzasadnienie: Dotyk, odpowiednio dobrany, wzmacnia poczucie wspólnoty i bliskości, ale wymaga wyczucia i znajomości preferencji osoby.

Docenianie w prac y – bywa, że jest jak kula w płot

Pamiętam jednego uczestnika swojego warsztatu. Szef postanowił wyróżnić go, wręczając mu drogi prezent –  zegarek. Faktycznie, było za co.  Choć gest ten był szczery, pracownik nie ukrywał rozczarowania. Okazało się, że znacznie bardziej doceniłby kilka miłych słów na forum zespołu i publiczne uznanie jego wysiłku. Zamiast poczuć się doceniony, odczuł, że lider nie rozumie jego prawdziwych potrzeb, to jedno. Dwa, że Krzysztof uznał ten prezent za przesadzony i przywiązał do niego projekcję, że to zwykłe przekupstwo w przyszłych sprawach. 

Drugi przykład: 

Magda, która jest niezwykle ambitna. ma też niestety rys perfekcjonistki i jak na prawdziwą perfekcjonistkę przystało, rzadko była zadowolona z siebie w pracy.  Pracowała przy tym niezwykle dużo. I pewnego wieczoru, szefowa zakasała rękawy i postanowiła jej pomóc. Magda pomoc przyjęła, ale podczas spotkań mentoringowych długo pracowałyśmy nad tym, żeby potraktowała tę pomoc jako docenienie, a nie podważenie kompetencji. Ona to zinterpretowała jako brak zaufania w to, że jest w stanie sama zrealizować to zadanie. 

Jak stosować języki doceniania w życiu osobistym?

Podobnie jak w pracy, personalizowanie doceniania w relacjach prywatnych może znacząco poprawić jakość relacji. W rodzinie, wśród przyjaciół, szczególnie rzadko stosujemy przemyślane docenianie. A to jego brak przecież jest powodem rozpadu wielu związków. To też przyczyna, dla której dzieci mają mniejsze poczucie własnej wartości i pewności. Kluczowe jest tutaj dostosowanie podejścia do partnera, przyjaciela czy członka rodziny.

Przykłady zastosowania:

– Partner, który preferuje „czas spędzony razem”, bardziej doceni wspólny spacer niż drogi prezent.

– Dla przyjaciela ceniącego „słowa afirmacji”, list z podziękowaniem za wsparcie będzie wyjątkowym gestem.

Dane z badań

Według raportu Gallupa z 2024 roku, zespoły, w których liderzy personalizują sposób doceniania, osiągają o 21% wyższe zaangażowanie i o 27% wyższą produktywność niż zespoły, w których docenianie jest ogólne lub pomijane. W życiu osobistym, badania prowadzone przez Johna Gottmana wskazują, że wyrażanie uznania na sposób preferowany przez partnera zwiększa szanse na trwałe i satysfakcjonujące relacje.

Kultura relacji a docenianie w pracy

Personalizowanie doceniania, zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym, to inwestycja w „kulturę relacji”. Rozumienie i stosowanie pięciu języków doceniania pozwala uniknąć pułapek komunikacyjnych, buduje zaufanie i wzmacnia relacje. Jak mawiał William James:
„Najgłębszą zasadą ludzkiej natury jest pragnienie bycia docenionym”.
W pracy szczególnie najmłodsi pracownicy oczekują, że szefowie będą budowali z nimi relacje i częściej będą doceniali ich wysiłki w pracy. To zaniedbanie budowania relacji i niedocenianie to dwa z trzech TOP błędów liderów wskazywanych w badaniach przez pracowników. Zadbajmy, by docenianie stało się integralną częścią naszego życia – zarówno zawodowego, jak i osobistego. Więcej o docenianiu piszę tu.

Iwona Grochowska

Psycholożka, psychoterapeutka behawioralno-poznawcza, mentorka